een Grote Oorlog

In de jaren voor de Eerste Wereldoorlog werd de geïndustrialiseerde wereld steeds welvarender. In de geschiedschrijving wordt die periode de Belle Epoque genoemd. Maar het optimisme en de ontwikkeling van de Europese grootmachten werd gestuwd door zelfzuchtig nationalisme en kolonialisme. Als gevolg daarvan liepen de internationale spanningen al maar hoger op.

Je komt de tentoonstelling binnen langs een groot scherm waarop filmbeelden de euforische tijdsgeest van de Belle Epoque vertolken. Maar het scherm staat op het punt in duigen te vallen: dat was exact wat gebeurde toen de oorlog uitbrak.

Op de grote kaart van België stap je de Grote Oorlog in. Van oost naar west volg je vanaf 4 augustus 1914 week na week de Duitse opmars door het land. Beeldschermen tonen de verwoesting die daarmee op verschillende plaatsen gepaard ging.

De Duitse inval in het neutrale België lokte grote internationale verontwaardiging uit. Daarvan getuigt een wand vol propagandaposters uit alle landen die betrokken raakten in de oorlog. De affiches riepen op tot een algemene mobilisering van de bevolking: om aan de strijd deel te nemen, om die te helpen financieren, om de solidariteit tussen bondgenoten te versterken, of om het vijandsbeeld aan te scherpen.

Na de val van Antwerpen kwam de oorlog naar de Westhoek en liep de bewegingsoorlog finaal vast. Dat gebeurde tijdens de Slag aan de IJzer en in de Eerste Slag bij Ieper.

Op een witte reliëfmaquette wordt het verloop van beide veldslagen geprojecteerd. Het baldakijn daarboven toont de twee fundamenteel verschillende frontlandschappen: van Nieuwpoort tot Steenstrate werd de oorlog bepaald door het overal aanwezige water, terwijl het strijdtoneel bij Ieper getekend werd door de lichte glooiingen rond de stad.

Het industriële karakter van de oorlog veroorzaakte immense verliezen voor alle deelnemers, terwijl de voornaamste hoofdrolspelers - artillerie en machinegeweren - de patstelling van de loopgraven niet konden doorbreken. Om de situatie te forceren, werden gedurende de oorlog nieuwe wapens uitgevonden en ontwikkeld. In de lente van 1915 kozen de Duitsers het front bij Ieper uit voor het eerste gebruik van gas.

De chemische oorlogsvoering voegde aan de vaste uitrusting van de soldaat voortaan een gasmasker toe. De bescherming tegen gas als wapen werd steeds verder op punt gesteld. Verschillende types gasmaskers weerspiegelen die evolutie.

De Britse bevelhebber Sir Douglas Haig besloot in de zomer van 1917 vanuit de Ieperboog een doorbraakpoging naar de kust te ondernemen. Hiervoor werden drie kwart miljoen troepen uit het hele Imperium ingezet, samen met een nooit gezien arsenaal van artilleriestukken en het tankkorps van het Britse leger.

De voorbereidende beschieting en aanhoudende regen veranderden het slagveld in een zee van modder. Een 350 kg wegende loop van een Britse Mark IV Tank illustreert hoe onaangepast dit nieuwe wapen voor dit terrein was.

De Derde Slag bij Ieper kostte niet minder dan 175.000 doden. In de bioscoopruimte voegt de medische wereld daar nog een veelvoud aan gewonden aan toe.

Op 3 maart 1918 werd in Brest-Litovsk de vrede tussen Duitsland en Rusland getekend. Het Duitse Rijk richtte nu de meeste krachten op het westen vóór de Amerikaanse troepen massaal konden worden ingezet. In België bracht dit Duitse Lenteoffensief de loopgraven tot op 2,5 km van Ieper.

Een film zet de militaire gebeurtenissen tussen 9 april en begin juni nauwgezet uit op de kalender én in het landschap. Tegelijk beschrijft de montage het leed van de burgerbevolking tijdens deze gevechten.

De rust die volgde op het Duitse Lente-offensief van 1918 was van korte duur. Vanaf 18 juli kwam het Franse tegenoffensief op gang. Op 8 augustus vatten de Britse strijdkrachten de Laatste Honderd Dagen aan, en op 28 september 1918 startte het Bevrijdingsoffensief in Vlaanderen.

Voor de tijdelijke tentoonstelling To End All Wars (2018) maakte het museum een montage over deze laatste oorlogsmaanden. Nu is deze film geïntegreerd in de permanente tentoonstelling.

Toen de wapenstilstand werd afgekondigd, was de wereld euforisch, al was het maar voor even. Want uiteindelijk waren alle partijen even uitgeput en kwetsbaar, zoals bleek tijdens de pandemie van de zogenaamde Spaanse griep.

Toen in 1919 de eerste bewoners van de frontstreek naar huis terugkeerden, troffen ze niets dan vernietiging. Als tussenstap in de wederopbouw werden vanaf 1919 noodwoningen opgetrokken.

Achter de originele gevel van zo'n houten woning wordt de reconstructie van Ieper tentoongesteld. Eenmaal op gang gekomen verliep die vrij snel. Tegen 1930 waren de omliggende landbouwgebieden zo goed als hersteld, hoewel de industriële ontwikkeling nog tot laat in de 20ste eeuw achterop zou hinken.